ادتا (EDTA)

معرفی سریع

EDTA، مخفف Ethylenediaminetetraacetic Acid (اتیلن‌دی‌آمین‌تتراهیدروستئاریک اسید)، یکی از شناخته‌شده‌ترین عوامل کلات‌کننده (Chelating agents) در صنایع مختلف است. این ماده و نمک‌های آن (مثل دی‌سدیم EDTA، تتراسدیم EDTA و سدیم-کلسیم ادتات) قادرند یون‌های فلزی دو و چند ظرفیتی مانند Ca²⁺، Mg²⁺، Fe³⁺ و Pb²⁺ را واکنش داده و کمپلکس‌های محلول تشکیل دهند؛ ویژگی‌ای که موجب کاربرد گستردهٔ آنها در شوینده‌ها، محصولات آرایشی-بهداشتی، صنایع نساجی، تصفیه آب و کاربردهای دارویی شده است.

مشخصات شیمیایی و اشکال تجاری

• نام شیمیایی کامل: Ethylenediaminetetraacetic acid (EDTA).

• کاس (CAS): 60-00-4 برای اسید آزاد؛ برای نمک‌ها کدهای جداگانه وجود دارد (مثلاً دی‌سدیم دی‌هیدرات 6381-92-6).

• فرم‌های تجاری متداول: اسید EDTA (H₄EDTA)، دی‌سدیم EDTA (Na₂H₂EDTA یا دی‌هیدرات)، تتراسدیم EDTA (Na₄EDTA)، سدیم-کلسیم ادتات (برای بعضی کاربردها). هر گرید خواص فیزیکی و میزان حل‌پذیری متفاوتی دارد که در TDS هر محصول ذکر می‌شود.

خواص فیزیکوشیمیایی کلیدی (خلاصه)

• حالت فیزیکی: اسید خالص به‌صورت بلورهای سفید؛ نمک‌ها به‌صورت پودر یا کریستال.

• حلالیت: اسید آزاد در آب کم‌حل است؛ نمک‌های سدیم و دی‌سدیم به‌خوبی در آب حل می‌شوند و به همین دلیل در فرمولاسیون‌ها به‌صورت نمک مصرف می‌گردند..

• رفتار شیمیایی: EDTA یک لیگاند هگزادنتات است که از طریق گروه‌های آمین و چهار گروه کاربوکسیلات می‌تواند تا شش پیوند به یون فلزی برقرار کند و کمپلکس‌های بسیار پایدار بسازد. این پایداری و انتخاب‌گری نسبت به یون‌های فلزی، اساس کاربرد صنعتی آن را تشکیل می‌دهد.

مکانیزم عملکرد — چرا EDTA موثر است؟

EDTA یون‌های فلزی را به‌صورت پایدار می‌گیرد و از واکنش‌های جانبی ناشی از حضور یون‌های فلزی (مثلاً رسوب کربنات کلسیم، اکسیداسیون ناشی از آهن، کاهش اثربخشی سورفکتانت‌ها یا تخریب رنگ‌ها) جلوگیری می‌کند. در بسیاری از فرمول‌ها، وجود یون‌های Ca و Mg باعث «سختی آب» و کاهش اثربخشی شویندگی می‌شود؛ EDTA به‌عنوان «مهره‌ای» عمل می‌کند که این یون‌ها را مهار می‌نماید و کارکرد محصول را بهبود می‌بخشد.

کاربردهای صنعتی و روزمره (مرور کامل)

1. محصولات شوینده و پاک‌کننده‌ها: EDTA و نمک‌های آن در فرمول مایع ظرفشویی، پودر لباس‌شویی، شوینده‌های صنعتی و فرمول‌های چندمنظوره برای بهبود خواص شویندگی، جلوگیری از رسوب و افزایش شفافیت آبکشی کاربرد فراوان دارند.

2. محصولات آرایشی-بهداشتی: به‌عنوان مادهٔ کلات‌کننده و پایدارکنندهٔ فرمولاسیون‌ها در شامپوها، کرم‌ها، لوسیون‌ها و محصولات حمامی جهت جلوگیری از اثر یون‌های فلزی بر رنگ، پایداری کف و اکسیداسیون اجزا. منابع معتبر نشان می‌دهند که نمک‌های EDTA مجاز به‌عنوان افزودنی در محصولات آرایشی هستند و سابقهٔ استفاده طولانی دارند.

3. صنایع غذایی و نگهدارنده‌ها: برخی نمک‌های EDTA (مثل دی‌سدیم EDTA و کلسیم-سدیم EDTA) در کاربردهای غذایی و کنسروها به‌عنوان عامل پایدارکننده و جلوگیری از تغییر رنگ به‌کار رفته‌اند؛ استفاده در غذای انسان تحت مقررات خاص و محدودیت‌های غلظتی است که باید رعایت گردد.

4. تصفیه و آب‌ومحیط: در نرم‌سازی آب، جلوگیری از رسوب مقیاس و فرایندهای صنعتی که حضور یون‌های فلزی مزاحم است مورد استفاده قرار می‌گیرد.

5. پزشکی و آنالیتیک: EDTA به‌عنوان عامل کلات‌کننده در برخی محلول‌های آزمایشگاهی، خون‌گیرها (به‌عنوان آنتی‌کوآگولانت در ویال‌های خون) و در درمان مسمومیت‌های فلزی (به‌صورت دارویی تحت نظارت پزشکی) کاربرد دارد.

نکات فرمولاسیون — چگونه EDTA را در محصول وارد کنیم؟

• انتخاب نمک مناسب: برای فرمول‌های آبی معمولاً دی‌سدیم یا تتراسدیم EDTA انتخاب می‌شوند چون در آب حل‌شوند. برای کاربردهایی که نیاز به کنترل یون کلسیم یا سازگاری با سایر نمک‌هاست، گونه‌های دیگر ممکن است مناسب‌تر باشند.

• دوزهای معمولی: بسته به کاربرد، مقادیر متداول بین 0.01% تا چند درصد متغیر است؛ در محصولات خانگی معمولاً چند صدم تا 0.5% و در برخی فرمولاسیون‌های صنعتی ممکن است مقادیر بیشتری نیاز باشد. تنظیم دوز باید با تست‌های عملکرد و پایداری همراه باشد.

• ترتیب افزودن: بهتر است EDTA در فاز آبی حل شده و سپس به فرمول اضافه گردد؛ کنترل pH می‌تواند بر توانایی کلات‌سازی تاثیر گذارد و باید مدنظر قرار گیرد.

ایمنی، سلامت و مقررات

• سمیت حاد: EDTA به‌صورت عمومی در غلظت‌های تجاری به‌عنوان ماده‌ای با خطر حاد پایین در نظر گرفته می‌شود، اما تماس چشمی یا بلع عمده می‌تواند نیازمند اقدامات پزشکی باشد. برای هر گرید، SDS آن را مطالعه کنید.

• مقررات: سازمان‌ها و نهادهای نظارتی مانند FDA در برخی موارد استفاده از نمک‌های خاص EDTA را به عنوان افزودنی غذایی تایید کرده‌اند؛ همچنین استفاده در محصولات آرایشی تحت چارچوب مقررات ایمنی بوده و مقادیر مجاز مشخصی دارد. رعایت مقررات ملی و بین‌المللی (برای صادرات و تولید) ضروری است.

محیط‌زیست و زیست‌تجزیه‌پذیری — مواردی که باید بدانید

EDTA به دلیل پایداری نسبی و مقاومت در برابر تجزیهٔ زیستی، در برخی مناطق به‌عنوان یک آلایندهٔ محیطی شناخته شده است. مطالعات نشان داده‌اند که تجزیهٔ EDTA در محیط آبی کند است و کمپلکس‌های آن با فلزات می‌توانند مدت طولانی‌تری پایدار بمانند؛ این موضوع در کاربردهای گسترده صنعتی و رهاسازی پساب اهمیت پیدا می‌کند. به همین دلیل مدیریت پساب، رقیق‌سازی و استفاده از جایگزین‌های زیست‌تجزیه‌پذیر در مواردی که امکان‌پذیر است، توصیه می‌شود.

بسته‌بندی، نگهداری و حمل‌ونقل

EDTA و نمک‌های آن معمولاً به‌صورت کیسه‌های چندلایه برای پودرها یا در تانکر/بشکه برای محلول‌ها بسته‌بندی می‌شوند. شرایط نگهداری خشک و خنک با دوری از رطوبت و منابع حرارتی توصیه می‌گردد. برای حمل‌ونقل نیز برچسب‌گذاری و مستندات ایمنی باید همراه محموله باشد.

کنترل کیفیت و مدارک تحلیلی

قبل از سفارش انبوه، درخواست COA (Certificate of Analysis)، TDS (Technical Data Sheet) و SDS (Safety Data Sheet) از تامین‌کننده اهمیت دارد. فرمول استور می‌تواند نمونهٔ آزمایشی، آنالیز و مدارک فنی مرتبط با گرید مورد نظر را برای شما فراهم نماید — برای دریافت مدارک و مشاوره فنی تماس بگیرید: 09102354749.

چرا EDTA را از فرمول استور بخرید؟

• تأمین‌کنندهٔ معتبر و پاسخگو با توان ارائهٔ گریدها و مقادیر مختلف برای کاربردهای صنعتی و آرایشی.

• ارائهٔ مستندات فنی (TDS/COA/SDS) پیش از ارسال محموله.

• مشاوره فنی در انتخاب گرید مناسب، تعیین دوز و تست‌های پایداری جهت کاهش آزمون‌وخطا در خط تولید شما.
  برای استعلام قیمت، دریافت نمونه یا مشاوره تخصصی با شمارهٔ 09102354749 تماس بگیرید؛ تیم فنی فرمول استور آمادهٔ پاسخگویی است.

پرسش‌های متداول (FAQ) — خلاصهٔ پاسخ‌ها

س: آیا EDTA برای محصولات آرایشی امن است؟
ج: بله؛ نمک‌های مشخصی از EDTA توسط نهادهای نظارتی برای استفاده در محصولات آرایشی پذیرفته شده‌اند، اما باید غلظت و گرید مناسب رعایت شود و SDS مورد بررسی قرار گیرد.

س: آیا EDTA زیست‌تجزیه‌پذیر است؟
ج: به‌طور کلی EDTA باثبات و نسبتاً مقاوم در محیط است و تجزیهٔ کامل آن آهسته است؛ در نتیجه مدیریت پساب و کاهش تخلیهٔ مستقیم توصیه می‌شود. تحقیقات و جایگزین‌های زیست‌تجزیه‌پذیر در حال توسعه‌اند.

س: کدام گرید برای تولید شامپو مناسب‌تر است؟
ج: معمولاً دی‌سدیم EDTA یا تتراسدیم EDTA به دلیل حلالیت خوب در آب و عملکرد کلات‌کنندگی مناسب برای فرمول‌های آرایشی و شوینده مناسب‌اند؛ انتخاب نهایی بسته به سایر اجزا و خواص فرمول خواهد بود.

جمع‌بندی

EDTA یک مولفهٔ کلیدی در بسیاری از فرمولاسیون صنعتی و مصرفی است که با کلات‌سازی یون‌های فلزی، عملکرد، پایداری و ظاهر محصول را بهبود می‌دهد. اما به دلیل دغدغه‌های زیست‌محیطی مربوط به پایداری و تجزیه‌پذیری، انتخاب گرید مناسب، مدیریت پساب و رعایت مقررات حیاتی است. برای تامین EDTA (گریدهای مختلف)، دریافت آنالیز و مشاوره حرفه‌ای، با فرمول استور تماس بگیرید: 09102354749 — تیم ما آماده‌ی پشتیبانی از شما در تست نمونه، ارائه مدارک فنی و ارسال به موقع محموله است.